នៅក្នុងគម្ពីរសុត្តន្តបិដក, ខុទ្ទកនិកាយ, សត្តនិបាត, តតិយភាគទី៥៤, ទំព័រទី៣៦ (បរា ភវសូត្រ) មានដំណាលថា
បន្ទាប់ពីបានស្តាប់នូវការបកស្រាយរបស់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធអំពីហេតុដែល
នាំមកនូវក្តីចំរើន ឬ មង្គល (មង្គលសូត្រ ៣៨ប្រការ) រួចហើយ ពួកមនុស្ស និង
ទេវតាទាំងឡាយដែលធ្លាប់តែមានការខ្វែងគំនិតគ្នានោះ
ក៏បានស្រុះស្រួលស្រស់ស្រាយនឹងគ្នាឡើងដោយពុំមានក្តីមន្ទឹលឡើយ ។
មិនយូរប៉ុន្មាន ពួកគេមានគំនិតមួយកើតឡើងថា
ធម្មតាក្នុងលោកនេះរមែងមានសភាវៈជាគូនឹងគ្នា គឺថា៖ មាន គូនឹង ក្រ, សុខ គូនឹង ទុក្ខ ជាដើម, ហេតុនេះ
ហេតុនៃក្តីចំរើនត្រូវតែជាគូនឹងហេតុនៃក្តីវិនាស ។
ព្រះសមណគោត្តមបានដឹងនូវហេតុនៃក្តីចំរើន
ដូចដែលព្រះអង្គបានសំដែងប្រាប់យើងរួចហើយ
ហើយជាធម៌ដ៏ពិរោះដែលពួកយើងពុំធ្លាប់បានឮ
ហេតុនេះព្រះអង្គពិតជាដឹងអំពីហេតុ នៃ ក្តីវិនាស ។
ហេតុនេះទើបពួកគេបានមូលគំនិតគ្នាទៅទូលសួរព្រះពុទ្ធថា៖ “បពិត ព្រះសមណគោត្តមបរមសាស្តាដ៏ចំរើន
សូមព្រះអង្គមេត្តាប្រាប់ពួកយើងខ្ញុំអោយបានដឹងនូវហេតុ
ដែលនាំអោយមនុស្សសត្វក្នុងលោកសន្និវាសនេះនឹងជួបនូវ
ក្តីវិនាសសាបសូន្យចាកគុណដោយប្រការយ៉ាងណា?” ។
បន្ទាប់ពីបានស្តាប់នូវការបកស្រាយរបស់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធអំពីហេតុដែល
នាំមកនូវក្តីចំរើន ឬ មង្គល (មង្គលសូត្រ ៣៨ប្រការ) រួចហើយ ពួកមនុស្ស និង
ទេវតាទាំងឡាយដែលធ្លាប់តែមានការខ្វែងគំនិតគ្នានោះ
ក៏បានស្រុះស្រួលស្រស់ស្រាយនឹងគ្នាឡើងដោយពុំមានក្តីមន្ទឹលឡើយ ។
មិនយូរប៉ុន្មាន ពួកគេមានគំនិតមួយកើតឡើងថា
ធម្មតាក្នុងលោកនេះរមែងមានសភាវៈជាគូនឹងគ្នា គឺថា៖ មាន គូនឹង ក្រ, សុខ គូនឹង ទុក្ខ ជាដើម, ហេតុនេះ
ហេតុនៃក្តីចំរើនត្រូវតែជាគូនឹងហេតុនៃក្តីវិនាស ។
ព្រះសមណគោត្តមបានដឹងនូវហេតុនៃក្តីចំរើន
ដូចដែលព្រះអង្គបានសំដែងប្រាប់យើងរួចហើយ
ហើយជាធម៌ដ៏ពិរោះដែលពួកយើងពុំធ្លាប់បានឮ
ហេតុនេះព្រះអង្គពិតជាដឹងអំពីហេតុ នៃ ក្តីវិនាស ។
ហេតុនេះទើបពួកគេបានមូលគំនិតគ្នាទៅទូលសួរព្រះពុទ្ធថា៖ “បពិត ព្រះសមណគោត្តមបរមសាស្តាដ៏ចំរើន
សូមព្រះអង្គមេត្តាប្រាប់ពួកយើងខ្ញុំអោយបានដឹងនូវហេតុ
ដែលនាំអោយមនុស្សសត្វក្នុងលោកសន្និវាសនេះនឹងជួបនូវ
ក្តីវិនាសសាបសូន្យចាកគុណដោយប្រការយ៉ាងណា?” ។
(ចុចទីនេះដើម្បីស្ដាប់)
ព្រះពុទ្ធបានសំដែងថាហេតុនៃក្តីវិនាសមានដូចតទៅៈ
១-
បុគ្គលអ្នកទ្រូស្តធម៌, ស្អប់ធម៌
ធម៌
សំដៅដល់ការបង្រៀន ឬ គោលការណ៍ទាំងឡាយណាដែលត្រឹមត្រូវទៅតាមសភាវៈពិត
ពុំមែនជាការក្លែងបន្លំ, ល្បួងលួងលោម, បញ្ឆោតបញ្ចុះបញ្ចូល ។
ធម៌ក៏បានដល់ការបង្រៀនទាំឡាយរបស់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធផងដែរ ព្រោះព្រះពុទ្ធបង្រៀនតែអ្វីដែលពិត
(ចូរប្រយ័ត្នច្រឡំគ្នារវាងការបង្រៀនរបស់ព្រះពុទ្ធ និង ទស្សនៈមួយចំនួនដែល
ពុទ្ធសាសនិកបានតាក់តែងឡើងដូចជាធម៌ដែលយើងធ្លាប់ឮព្រះសង្ឃ និង
ពុទ្ធបរិស័ទសូត្រនៅពេលបុណ្យទានជាដើម ។ ធម៌របស់ព្រះពុទ្ធ មិនមែនមានន័យថា
ធម៌សម្រាប់សូត្រឡើយ ។ ប៉ុន្តែក៏មានធម៌ដែលជាការបង្រៀនរបស់ព្រះពុទ្ធ
ត្រូវបានគេសូត្រដែរ, ដូចជាធម៌ពហុទេវា
គឺមង្គលសូត្រ និង ធម្មចក្កប្បវត្តនសូត្រ ជាដើម) ។ ន័យម្យ៉ាងទៀតថា ធម៌ =
សភាវៈពិត ។ ហេតុនេះបុគ្គលអ្នកទ្រូស្តធម៌ ស្អប់ធម៌ គឺបុគ្គលទ្រូស្ត និង
ស្អប់នូវមុខវិជ្ជាពិត មុខវិជ្ជាមិនកុហក
ហើយចូលចិត្តតែការបង្រៀនឬទ្រឹស្តីទាំងឡាយណាដែលជាការកុហក, លួងលោម, បញ្ឆោត
បំភ័ន្តបន្លំ ។
ប្រការនេះ
នឹងនាំមកនូវក្តីវិនាសជាច្រើន ក្នុងនោះវិនាសដំបូងបំផុតដែលខ្លួនគេមិនដឹងគឺវិនាសបញ្ញា
គឺគេមិនដឹងការពិត ដោយហេតុតែគេស្អប់ការពិត មិនព្យាយាមស្វះស្វែង
ខ្នះខ្នែងឈ្វេងយល់ សង្កេតពិនិត្យ គិតពិចារណា សិក្សា អោយបានដឹងការពិត
ដោយហេតុតែគេមិនចូលចិត្តអ្វីដែលពិត ចូលចិត្ត និង
លុះតែក្នុងការបំភ័ន្តគំនិតប្រាជ្ញា ។ ហេតុនេះ ចាប់ពីពេលនោះទៅ គេបានចេះ
និង បានដឹង និង សិក្សាតែក្នុងរឿងមិនត្រឹម មិនត្រូវ
ហើយការប្រព្រឹត្តិរបស់គេ ទាំងពាក្យសំដី
ទាំងទង្វើក៏សុទ្ធតែប្រព្រឹត្តក្នុងនិយាមខុសពីការពិតទាំងអស់
ហើយលទ្ធផលក៏ស្របតាមអ្វីដែលគេធ្វើនោះឯង ។ ដូច្នេះ ការទ្រូស្តធម៌ និង
ស្អប់ធម៌ ជាប្រមុខនៃក្តីវិនាសទី១ ។
២-
បុគ្គលស្រលាញ់ពេញចិត្ត និង សេពគប់នឹងជនជាអសប្បុរស មានកិរិយាមិនសេពគប់
នឹង ជនជាសប្បុរស
ជនជាអសប្បុរសមានន័យស្មើនឹងបុគ្គលពាលដែរហើយមានគ្រឿងសំគាល់គឺ
ក. បុគ្គលលង់ខ្លៅ
គ្មានគំនិតប្រាជ្ញា ហើយមិនគិតកសាងសមត្ថភាព និង គំនិតប្រាជ្ញា
ជាបុគ្គលរីករាយក្នុងភាពលង់ខ្លៅ មិនស្តាប់ដំបូន្មានលោកអ្នកប្រាជ្ញ
ឬចាស់ព្រឹទ្ធាចារ្យ ចាត់ទុកជាបុគ្គលពាលជំពូកមួយ
ដោយហេតុធ្វើខ្លួនអោយជាបុគ្គលមិនមានប្រយោជន៍ ឬធ្វើខ្លួនអោយបាត់បង់ឱកាសក្នុងការសាងគុណតម្លៃក្នុងពេលដែលខ្លួន
មានឱកាសកើតជាមនុស្ស ។
ខ.
បុគ្គលស្វែងរកក្តីសុខ ឬ ប្រយោជន៍ខ្លួនឯង
ដោយការធ្វើអោយខូចប្រយោជន៍អ្នកដទៃ ខូចក្តីសុខអ្នកដទៃ
គ.
បុគ្គលធ្វើអោយខូចប្រយោជន៍អ្នកដទៃផង ខ្លួនឯងផង
នៅក្នុងមង្គលសូត្រ
ព្រះពុទ្ធបង្រៀនថា ការសេពគប់ត្រូវតែធ្វើឡើងដោយបញ្ញា ត្បិតថា
បើសេពគប់ជាមួយមនុស្សប្រភេទណា យើងនឹងក្លាយជាមនុស្សប្រភេទនោះដែរទោះតិច
ឬ ច្រើនមិនលែងឡើយ ។ បុគ្គលពាលទាំង៣ ជំពូកខាងលើ
ជាប្រភេទមនុស្សគួរអោយខ្លាចជាងអ្វីៗទាំងអស់ ហើយមិនគប្បីសេពគប់ជាដាច់ខាត
ព្រោះការសេពគប់ជាមួយបុគ្គលប្រភេទនេះ ផ្សេងពីធ្វើអោយយើងវិនាសប្រយោជន៍
អាសោចិកេរ្តិ៍ឈ្មោះ អស់ទ្រព្យសម្បត្តិ ខាតពេលវេលា គំនិតប្រាជ្ញាទៅ
ថែមទាំងនាំអោយយើងក្លាយជាបុគ្គលពាលជាមួយគេផងទៀត ។
ព្រះពុទ្ធបានបង្រៀនថា ប្រសិនបើក្នុងលោកនេះ មានតែមនុស្សពីរនាក់
គឺម្នាក់ជារូបយើង ហើយម្នាក់ទៀតជាបុគ្គលពាលក្តី
ក៏មិនគប្បីទៅសេពគប់បុគ្គលនោះឡើយ ហើយគប្បីនៅតែម្នាក់ឯងដោយរឹងមាំចុះ ។
ចំណែកជនជាសប្បុរសបានដល់បុគ្គលទាំងឡាយណាដែលជាអ្នកមាន
ចំណេះវិជ្ជាខ្ពង់ខ្ពស់ មានគុណធម៌ មានគំនិតប្រាជ្ញា
មិនបៀតបៀនអោយខូចប្រយោជន៍កេរ្តិ៍ ឈ្មោះខ្លួនឯងផង
មិនបៀតបៀនក្តីសុខអ្នកដទៃផង ធ្វើតែអំពើជាប្រយោជន៍ដល់ខ្លួនឯងផង
ធ្វើតែកិច្ចការជាប្រយោជន៍រួមផង ។
បុគ្គលណាសេពគប់នឹងលោកអ្នកជាសប្បុរសទាំងនេះ រមែងមិនសាបសូន្យ មិនមានទោស
ហើយលោកតែងដឹកនាំអោយយើងដើរទៅរកក្តីចំរើនជានិរន្តរ៍ទៀតផង ។
បុគ្គលដែលមិនបានសេពគប់នឹងលោកជាអ្នកសប្បុរសបែបនេះ
បុគ្គលនោះពេញជាខាតបង់យ៉ាងធំធេងក្នុងជីវិត
ព្រោះមិនបានចាប់យកឱកាសទាំងប្រយោជន៍ទ្រព្យសម្បត្តិ ទាំងគំនិតប្រាជ្ញា និង
ភ័ព្វសំណាងផ្សេងៗ ។ ហេតុនេះបុគ្គលអ្នកចូលចិត្តសេពគប់ នឹងជនជាអប្បុរស
មានកិរិយាមិនសេពគប់នឹងជនជាសប្បុរស ជាប្រមុខនៃក្តីវិនាសទី២ ។
៣- អ្នកដេកច្រើន១, អ្នកនិយាយច្រើន១, អ្នកខ្ជឹលច្រអូស១, ពេលខឹងសំដែងអោយគេឃើញបាន១
ដេកច្រើនពេក ខាតពេលក្នុងការប្រកបការងារ
សិក្សារៀនសូត្រ បណ្តាលអោយស្ពឹកដៃជើង ស្ទក់ខួរក្បាល អ័ព្ទគំនិត
ស្វិតក្រៀមប្រាជ្ញា ប្រាថ្នានឹងគិតអ្វីក៏ពុំធ្លុះធ្លាយ
ទោរទន់ទៅរកតែក្តីងោកងុយ លុះពេលក្រោកពីដំណេកកាលណាក៏ប្រាថ្នា
នឹកឃើញតែបរិភោគ រួចក៏ងោកងុយទៀត ។
ប្រសិនបើធម្មជាតិអនុគ្រោះអោយមនុស្សនិយាយច្រើនជាងស្តាប់
និង ច្រើនជាងមើលនោះ ធម្មជាតិមុខជាបានបង្កើតអោយមនុស្សមានមាត់ពីរ
ឯត្រចៀកតែមួយ និង ភ្នែកតែមួយដែរហើយ ។ និយាយច្រើនពេក
រមែងមានការភ្លាំងភ្លាត់ ប្រាសចាកសិល្បៈ នាំអោយការនិយាយក្លាយជារោយរាយឥតខ្លឹមសារ
។ និយាយរឹតតែច្រើនទំលាយ អាថ៌កំបាំងកាន់តែច្រើន
បង្ហាញអោយគេឃើញចំណុចខ្សោយកាន់តែច្រើន ។ អ្នកស្តាប់កាន់តែធុញថប់
អ្នកដទៃមិនបាននិយាយ ធ្វើអោយខ្លួនឯងបាត់បង់ឱកាសស្តាប់គំនិតរបស់ដៃគូ
ធ្វើអោយបាត់បង់ព័ត៌មានពីដៃគូ ខានសិក្សាពីអ្នកដទៃ ខាតប្រាជ្ញា ។
មិនថាបុគ្គលណាជឿព្រះ
ឬ មិនជឿព្រះឡើយ
ប៉ុន្តែគ្រប់គ្នាបានទទួលអ្វីមួយសុទ្ធតែបានមកដោយការប្រកបការងារ
មិនដែលបានមកដោយព្រះ ឬអាទិទេពយកមកអោយឡើយ
ហើយបើគេធ្វើការដោយត្រឹមត្រូវនោះ ទោះជាគេបួងសួងព្រះក្តី មិនបួង
សួងព្រះក្តី ក៏សុទ្ធតែបានផលដូចគ្នា ។ ព្រះពុទ្ធបានសំដែងថា
តថាគតមិនដែលបង្រៀនថា អោយអ្នករង់ចាំព្រេងសំណាងឡើយ
ប៉ុន្តែតថាគតតែងតែបង្រៀនអ្នកអោយធ្វើការដើម្បីទទួលបានផលសំណាង(១) ។
ព្រះពុទ្ធសាសនាជឿថាមនុស្សមានព្រេងសំណាងពីអតីតជាតិ ប៉ុន្តែ បានអះអាងថា
ព្រេងសំណាងគឺអ្វី ដែលគេធ្វើហើយពីពេលខាងដើមនោះ
ប្រៀបដូចជាកំណប់ដែលគេកប់នៅក្នុងដី ដែលគេត្រូវតែធ្វើការ
គឺតោងតែជីកកកាយ យកចេញពីក្នុងដី ប្រកបដោយក្តីព្យាយាមយ៉ាងមាំ
ប្រាសចាកក្តីរាយមាយ ទើបអាចរកកំណប់នោះឃើញ បើពុំនោះទេ
កំណប់នោះនឹងនៅក្នុងដីជារៀងរហូត ។ ហេតុនេះ បុគ្គលណាមិនធ្វើការ ឬ
ធ្វើមិនមានក្តីព្យាយាមអោយបានពេញលេញទេ
បើទោះបីខ្លួនគេជាមនុស្សមានភ័ព្វក្តី
ក៏គេក្លាយទៅជាមនុស្សឥតភ័ព្វទៅវិញ ។ ផ្ទុយទៅវិញបុគ្គលណា
ពុំមានព្រេងសំណាងក្តី បើគេខិតខំធ្វើការមិនខ្ជឹលច្រអូស
យកចិត្តទុកដាក់ពិនិត្យ ពិចារណារកវិធី រហូតឃើញឧបាយដ៏ត្រូវនោះ
គេក៏អាចរកទ្រព្យបានដែរ ដូចពុទ្ធភាសិតថា បុគ្គលឆ្លងអន្លង់ទុក្ខ
(និងឧបសគ្គគ្រប់ប្រការ ដោយរួមទាំង ភាពលង់ខ្លៅ ភាពក្រខ្សត់ ៘ ) បានដោយក្តីព្យាយាម
។ កាលណាមានភាពខ្ជឹលច្រអូសហើយ ប្រយោជន៍ទាំងឡាយ
មានការស្វែងរកទ្រព្យសម្បត្តិក្តី កិត្តិយសក្តី ស្វែងរកចំណេះវិជ្ជាក្តី
ទោះជាជននោះអធិដ្ឋានចំពោះព្រះ ឬអាទិទេពណាក៏គេមិនបានសម្រេចអ្វីឡើយ ។
បើពោលដល់ការស្វែងរកធម៌ជាន់ខ្ពស់ ដើម្បីសម្រេចមគ្គផល និព្វាន
ទៀតនោះរឹតតែមិនបានសម្រេចសោះតែម្តង
ត្បិតធម៌ទាំងនោះត្រូវការនូវក្តីព្យយាមយ៉ាងខ្លាំង ទាំងការហាត់ពត់
ផ្លូវកាយ និង ផ្លូវចិត្តអោយដល់ថ្នាក់ឯក ។
ខឹងសំដែងអោយគេឃើញបាន
គឺបញ្ចេញអាកប្បកិរិយាអោយអ្នកដទៃដឹង ឬ មើលយល់បានថាយើងខឹង ឬ
ត្រូវបានកំហឹងគ្របដណ្តប់ហើយ ។ បុថុជ្ជន គឺជនដែលនៅក្រាសដោយកិលេស
រមែងមានការញាប់ញ័រ គឺសប្បាយ រីករាយ រំភើប ពោលគឺសោមនស្ស និង
ទោមនស្សចំពោះលោកធម៌៨យ៉ាងគឺមាន៖លាភសក្ការៈ១, ការបាត់ បង់យសស័ក្តិ១, ការបាននូវការសរសើរ១, ការបានសុខសប្បាយ១, ការបាត់បង់លាភ សក្ការៈ១, ការបាត់បង់យសស័ក្តិ១, ការបាននូវការនិន្ទារិះគន់១, ការបាននូវទុក្ខទោស១ ។ មួយសោតក្នុងជីវិតប្រចាំថៃ្ង
មនុស្សគ្រប់រូបតែប៉ះទង្គិចនឹងរឿងមិនជាទីពេញចិត្តក៏ច្រើន
ដូចជារងនូវការតិះដៀល ឬ និយាយបង្កាច់បង្ខូច ឬ ត្រូវគេបៀតបៀនជាដើម ។
ជាទូទៅបុគ្គលដែល មានការអប់រំចិត្តតិចតួច ឬ
ជាអ្នកមិនមានការគ្រប់គ្រង់អារម្មណ៍
អោយបានល្អនោះរមែងប្រតិកម្មតាមសភាវគតិ នៃកំហឹង (កំហឹងទល់កំហល់) ។
ប្រការនេះធ្វើអោយអ្នកដទៃ
ជាពិសេសគូសត្រូវងាយនឹងមើលចំណុចខ្សោយរបស់យើង ហើយងាយនឹងរុញច្រាន
ឬអូសទាញយើងអោយធ្លាក់ទៅក្នុងរណ្តៅអន្តរាយផ្សេងៗ ។ ចំពោះអ្នកដទៃ
នឹងមើលមកយើងថា ជាប្រភេទមនុស្សពុំមានក្តីអត់ធ្មត់ ជាមនុស្សចិត្តស្រាល ។
ជនជាសប្បុរស និង បណ្ឌិតទាំងឡាយ លោករមែងមិនសេពគប់នឹងបុគ្គលគ្មានខន្តីខ្ជាប់ខ្ជួនឡើយ
ដែលការណ៍នេះធ្វើអោយយើងក្រៅពីងាយត្រូវសត្រូវធ្វើបាបទៅ
នៅបាត់បង់ឱកាសនៃការអនុគ្រោះ ពីលោកអ្នកសប្បុរស និង បណ្ឌិតទាំងឡាយ
បាត់បង់ឱកាសទទួលបានប្រយោជន៍ពីពួកលោកទាំងនោះ
បែរជាបានតែឱកាសវាយប្រហារយ៉ាងផុយស្រួយពីអមិត្តទៅវិញ ។ បុគ្គលប្រភេទនេះ
ជាដំបូងគឺវិនាសក្តីអត់ធ្មត់ បន្ទាប់មកបាត់បង់គ្រឿងលំអ គឺភាពថ្លៃថ្នូរ
ធ្វើអោយអ្នកដទៃ ក្រែងរអា និង ងាយត្រូវគេបញ្ឆោះ ។ ទោះខឹងប៉ុណ្ណា
ធ្ងន់ធ្ងរប៉ុណ្ណាក្តី ជនជាបណ្ឌិត
តែងតែប្រព្រឹត្តខ្លួនប្រតិកម្មចំពោះបញ្ហាទាំងឡាយ ក្នុងសភាពស្ងប់សា្ងត់
ទន់ភ្លន់ ប៉ុន្តែមានសភាពស្វាហាប់ ម៉ឺងម៉ាត់ រឹងមាំ និង
មានទំងន់ដូចថ្មភ្នំដែលមិនកក្រើកដោយកំលាំងព្យុះ
ហើយក៏មិនញាប់ញ័រដោយអគ្គិភ័យ ។
ហេតុនេះ
អ្នកដេកច្រើន១, អ្នកនិយាយច្រើន១, អ្នកខ្ជឹលច្រអូស១, អ្នកណាពេលខឹងសំដែងអោយគេឃើញបាន១
ជាប្រមុខនៃក្តីវិនាសទី ៣ ។
៤-
បុគ្គលអ្នកមានទ្រព្យធនធានច្រើន ប៉ុន្តែមិនបានចិញ្ចឹមមាតាបិតាដោយសមគួរ
សត្វសេកស៊ីផ្លែជ្រៃហើយ
ហោះហើរទៅបាត់ដោយមិនបានអរគុណ ដឹងគុណ ឬ មិនទាំងងាកក្រោយមើលដើមជ្រៃផង
ក៏មិនទទួលបានការតិះដៀលអ្វីដែរ ព្រោះសត្វគ្មានវិចារណញ្ញាណ
មិនចេះគិតគុណទោសអ្វីឡើយ ។ ប៉ុន្តែ
សម្រាប់មនុស្សដែលមានទ្រព្យសម្បត្តិហើយ សូម្បីតែឪពុក ម្តាយរបស់ខ្លួន
ជាអ្នកមានគុណ ក៏គេមិនទាំងអើពើ ហើយក៏អាចមើលរំលងទៅកើតនោះ
តើសង្ឃឹមថានឹងមានគុណធម៌ ឬ សេចក្តីល្អ
កើតចេញពីបុគ្គលប្រភេទនេះយ៉ាងម្ត៉េចនឹងបានទៅ ។
តាមពិត,កូនត្រូវធ្វើចំពោះឪពុកម្តាយដោយប្រការ៥យ៉ាងគឺ
ត្រូវចិញ្ចឹម មាតា បិតា១,ធ្វើការងារជំនួសគាត់១,រក្សាវង្សត្រកូលឱ្យគង់វង្ស
និងខ្ពង់ខ្ពស់១(ដោយការមិនប្រព្រឹត្តិអោយថោកទាបដល់វង្សត្រកូល និង
លើកតំកើងត្រកូល) , ធ្វើខ្លួនឱ្យសមរម្យជាអ្នក
ទទួលមរតកពីគាត់១, និង
ធ្វើបុណ្យជូនគាត់ពេលពួកគាត់លាចាកលោកនេះ១ ។
ពេលមាតាបិតា
លាចាកលោកទៅហើយ មិនអើពើជារឿងមួយ ប៉ុន្តែ
ពេលពួកគាត់នៅរស់ហើយខ្លួនមិនអើពើនោះ តើអោយសប្បុរស និង
បណ្ឌិតទាំងឡាយផ្តល់ទំនុកចិត្ត អោយតម្លៃបុគ្គលនោះយ៉ាងណាទៅ ? សូម្បីតែមនុស្សធម្មតា
ក៏រមែងតិះដៀលបុគ្គលដែលមានធនធាន ហើយមិនបានផ្គត់ផ្គង់ឪពុក ម្តាយ
បណ្តោយអោយពួកគាត់រងទុក្ខ វេទនា ដោយក្តីស្រេក ឃ្លាន និង រងាជាដើមនោះដែរ ។
បុគ្គលនេះវិនាសជាដំបូងគឺ គុណតម្លៃ
បន្ទាប់មកនឹងបាត់បង់ទំនុកចិត្តពីកល្យាណជន ។ គេច្រើនឃើញថា
លុះបុគ្គលប្រភេទនេះមានកូនទៅ ក៏កូននោះពុំសូវប្រកបដោយធម៌ឡើយ
ព្រោះកូននោះដើរតាមគន្លងឪពុកម្តាយ
ប៉ុន្តែបើបែរជាមានសំណាងមានកូនចេះដឹងខុសត្រុវវិញ
រមែងឃើញឪពុកម្តាយខ្លួនថាជាបុគ្គលអធម៌ ក៏រមែងលួចតិះដៀលក្នុងចិត្ត
ដែលប្រការនេះ ធ្វើអោយកូនល្អនោះមានទោសដែរ ។ ហេតុនេះ បុគ្គលអ្នកមានទ្រព្យធនធានច្រើន
ប៉ុន្តែមិនបានចិញ្ចឹមមាតាបិតា ដោយសមគួរ ជាប្រមុខនៃក្តីវិនាសទី ៤ ។
៥-
បុគ្គលអ្នកភូតកុហក បោកបញ្ឆោតពួកសមណៈ ព្រាហ្មណ៍ ស្មូម ឬ អ្នកដទៃ
សមណៈ (អ្នកស្ងប់ )
ឬ ជី ឬ ព្រាហ្មណ៍ គឺសំដៅដល់ពួកបព្វជិតក្នុងសាសនាទាំង ឡាយ ។
ក៏ដូចជាពួកស្មូមទាំងឡាយដែរ ពួកបព្វជិតទាំងនេះ រស់នៅដោសារការ
បរិច្ចាគទានពីអ្នកមានមេត្តា និង ជ្រះថ្លា ។ ជនកំហូចខ្លះ
ឃើញពួកអ្នកបួសមានព្រះ សង្ឃជាដើម ក៏ពោលឡើងថា លោកម្ចាស់ ! នៅទីនោះ
គ្រួសារនោះ គេមានរៀបចំធ្វើទាន ចំពោះលោកអ្នកមានសីល និង
ចំពោះពួកស្មូមទាំងឡាយ..... សូមលោកម្ចាស់និមន្តទៅត្រកូលនោះ ទីនោះចុះ
ដើម្បីធ្វើ សេចក្តីអនុគ្រោះដល់សត្វលោកដែលមានសេចក្តីជ្រះថ្លាផង និង
ដើម្បីលោកម្ចាស់បាននូវគ្រឿងអាស្រ័យទាំងឡាយ មានអាហារជាដើមផង....។
លុះពេលលោកនិមន្តទៅ ទើបឃើញថា ជាការកុហកជាក់ស្បាន់
ធ្វើអោយលោកខាតពេលជាច្រើន....។ មិនទាន់គិតដល់បាបកម្មជាតិខាងមុខទេ
យើងគិតត្រឹមតែបច្ចុប្បន្នជាតិនេះ ក៏ឃើញថាទារុណ ណាស់ទៅហើយ ។
អ្នកដទៃនឹងមើលទៅបុគ្គលនោះថា ជាមនុស្សគ្មានគុណធម៌
គ្មានគារវធម៌គឺការគោរពបន្តិចបន្តួច ក្នុងខ្លួនទាល់តែសោះ
ជាមនុស្សមិនអាចទុកចិត្តបាន ត្បិតសូម្បីតែពួកបព្វជិតជាអ្នករក្សាសីល
ពួកស្មូមជាអ្នកខ្សត់ខ្សោយដល់ម្ល៉ឹងហើយ ក៏គេមិនយល់មុខផង
ចុះទម្រាំបើមនុស្សធម្មតា
តើនឹងទទួលបានភាពសុចរិតពីមនុស្សនេះដោយប្រការណាទៅ ?
ការកុហកដោយបំណងធ្វើបាប
ធ្វើអោយគេខូចប្រយោជន៍ ខូចកិត្តិយស បែកបាក់សាមគ្គី ពោលគឺកុហក
ក្នុងបំណងទុច្ចរិតក្តី ក្នុងបំណងលេងសើចក្តី រមែងអោយអ្នក ដទៃស្អប់ខ្ពើម
ក្តៅក្រហាយ ហើយនឹងអាចញ៉ាំងអន្តរាយ មកវិញជាការផ្ចាញ់ផ្ចាលក៏សឹងមាន ។
ម្យ៉ាងទៀត អ្នកពោលពាក្យកហុក នឹងធ្វើអោយអ្នកដទៃបាត់បង់ទំនុក ចិត្ត
អស់ភាពជឿជាក់ ។ មនុស្សគេតែងយកសំដី គឺការគោរពពាក្យសំដី
បើពាក្យសំដីយកជាការលែងបានទៅហើយ តើរំពឹងលើអ្វី ? ហេតុនេះ ការកុហកជាប្រមុខនៃក្តីវិនាសទី៥ ។
៦- អ្នកមានធនធាន
និង អាហារឆា្ងញ់ពិសារ លាក់ទុកតែម្នាក់ឯង
មនុស្សក្នុងលោករមែងមានការពឹងអាស្រ័យគ្នាទៅវិញទៅមកដោយប្រការ
ណាមួយ ។ បុគ្គលណារត់ទៅរកគេ ពោលពាក្យផ្អែមពីរោះ តែពេលត្រូវការគេ ឬ
ពេលមានទុក្ខ លុះពេលគេត្រូវការវិញ ក៏គេចមុខបាត់ ដោយសំអាងលេសថា
មានធុរៈនេះ ធុរៈនោះ ឬ មិនអើពើ មិនខ្នះខ្នែងជួយគេវិញ ដោយប្រការមួយ ។
ពេលខ្លួនអត់ឃ្លាន រត់រកគេ លុះពេលបានសុខ ឬ ពេលមានរបស់ប្រណីត
មានអាហារឆាញ់ពិសារ ក៏សំងំលាក់ខ្លួនពួនសោយសុខតែម្នាក់ឯង
(បុគ្គលខ្លះពេលសោយសុខរួចហើយ ក៏ទើបទៅអួតអាងប្រាប់គេទៀត ) មិនចែករំលែកអ្នកដទៃដោយប្រការមួយ
។ លុះពេលត្រូវការពឹងអាស្រ័យគេនៅគ្រាក្រោយទៀតនោះ តើបុគ្គលណាទៅហ្ន
ដែលមានចិត្តនៅជួយបុគ្គលប្រភេទនេះទៀតនោះ ! ហេតុនេះបុគ្គលអ្នកមានធនធាន
និង អាហារឆា្ងញ់ពិសារហើយក្រសោបទុកតែម្នាក់ឯង ជាប្រមុខនៃក្តីវិនាសទី៦ ។
៧-
បុគ្គលអ្នកប្រកាន់រើសអើងជាតិសាសន៍ ត្រកូល ទ្រព្យសម្បត្តិ ឋានៈ
ហើយមើលងាយអ្នកដទៃ មើលស្រាលញាតិសន្តាន មិនប្រមូលញាតិមិត្ត
សត្វលាដឹកលាមក
ក៏ស៊ីស្មៅ សត្វលាដឹកមាសក៏ស៊ីស្មៅ ។ ជីវិតលើលោកនេះ មាន តម្លៃស្មើគ្នា
រឿងឋានៈ ជាតិសាសន៍ ត្រកូល ទ្រព្យសម្បត្តិ
រួមទាំងរបស់ជាច្រើនទៀតនៅក្នុងលោកនេះ រមែងមានភាពខុសគ្នាជាធម្មតា
ដែលមិនគប្បីយករបស់ទាំងនោះជាកត្តាវាស់វែងមនុស្សឡើយ ។
ការប្រព្រឹត្តិលើកកំពស់ខ្លួនឯង ហើយមិនគោរ ពអ្នកដទៃ មើលងាយអ្នកដទៃ
សូម្បីសាច់ញាតិខ្លួនឯងក៏មិនអើពើផង ដោយហេតុតែគិតថា គេក្រ តូចទាប
អន់ថយជាងខ្លួនជាដើមនោះ រមែងធ្វើអោយខ្លួនឯងជាមនុស្សឯកោ លែងមាន
របងការពារ ហើយអាចធ្វើអោយអ្នកខ្លះ ក្តៅក្រហាយ ស្អប់ខ្ពើម និង
ជាគោលដៅនៃការចងគំនុំ ក៏សឹងមាន ។ ហេតុនេះ ការប្រកាន់ខ្លួន មើលងាយអ្នកដទៃ មិនប្រមូលញាតិ
និង មិត្ត ជាប្រមុខនៃក្តីវិនាសទី៧ ។
៨-
ជនអ្នកប្រព្រឹត្តល្បែង៣ប្រការ គឺល្បែងស្រី១ ល្បែងស្រា១ និង
ល្បែងភ្នាល់ទាំងឡាយ១
ត្រេកអរចំពោះភរិយាខ្លួនជាការប្រពៃ
ប៉ុន្តែការលេងល្បែងស្រីរមែងជួបផលអវិជ្ជ មានជាច្រើនដូចជា ខូចខាតទ្រព្យដែលមានស្រាប់
ខានបានរកទ្រព្យថ្មី មានបញ្ហាទាស់ទែងគ្នាជារឿយៗ ដើរលេងចោលទ្រព្យសម្បត្តិ
ខានថែទាំគ្រួសារ (អាចជាហេតុធ្វើអោយប្រពន្ធផិតក្បត់ក៏មាន )
ខូចកិត្តិយសខ្លួន និង វង្សត្រកូល មានរឿងអាស្រូវ ច្រើនមិន ចេះចប់
សុខភាពចុះថយជាលំដាប់ ប្រឈមមុខនឹងការឆ្លងជំងឺផ្សេងៗ ជាពិសេសរោគសង្គម និង
កាមរោគ។
អ្នកលេងល្បែងស្រានាំមកនូវគុណវិបត្តិយ៉ាងច្រើនដូចជា
វិនាសទ្រព្យសម្បត្តិដែលមានស្រាប់ ខាតពេលមិនបានរកទ្រព្យថ្មី និង
ខានប្រកបការងារផ្សេងៗ មានរឿងរ៉ាវច្រើន បង្កការឈ្លោះទាស់ទែង និង
អំពើហឹង្សាញឹកញាប់ និយាយស្តីគ្មានសតិ គ្មានសុជីវធម៌ បាត់បង់សីលធម៌
ខូចភាពថ្លៃថ្នូរ (អាចអោយគេមើលងាយដល់កូន ប្រពន្ធ និង វង្សត្រកូល)
មិនបានថែគ្រួសារ ខ្សោយប្រាជ្ញា និង ខ្សោយសុខភាពជាលំដាប់ ។
ល្បែងភ្នាល់គ្រប់យ៉ាងក៏ធ្វើអោយស្រកស្រុតស្រយុតរបូតទ្រព្យសម្បត្តិ
យ៉ាងលឿនរហូតលក់កេរមរតក និង ប្រព្រឹត្តខុសផ្សេងៗទៀត ដូចជាសំណូកសូកប៉ាន់
ពុករលួយ និង ចោរកម្ម នាំអោយមានទំនាស់បែកបាក់គ្រួសារ ខូចកេរ្តិ៍ឈ្មោះ
ធ្វើអោយអ្នកដទៃអស់ទំនុកចិត្ត (គេមើលងាយដល់កូនចៅ) ។ ហេតុនេះ ល្បែងស្រី
ល្បែងស្រា និង ល្បែងស៊ីសង ល្បែងមួយណាក៏ជាប្រមុខនៃក្តីវិនាសទី៨ ។
៩-
បុរសមិនត្រេកអរនឹងប្រពន្ធខ្លួន ហើយទៅជាប់ជួន នឹង ស្រីពេស្យា
ទ្រូស្តនឹងប្រពន្ធកូនខ្លួនឯង
ស្រីពេស្យា
គឺស្រីអ្នកប្រកបរបរផ្លូវភេទ ដោយចេញមុខ ឬ ដោយលួចលាក់ ធ្វើជាទូទៅ ឬ មិនទូទៅ
(គឺចំពោះតែបុគ្គលជាក់លាក់ ដែលមានរូបភាពជាស្រីកំណាន់ជាដើម )
មិនពិបាកយល់ទេ គឺថានាងនែបនិត្យរួមមេត្រី ដើម្បីផលប្រយោជន៍អ្វីម្យ៉ាង
ហេតុនេះនាងមុខជាសំដែងប្ញកពារម្ញ៉ិកម្ញ៉ក់ ខ្នក់ខ្នាញ់ ផ្គាប់ផ្គុនណាស់
ប៉ុន្តែចូរចងចាំថា នាងកំពុងមើលមកអ្នកថាជាមនុស្សមិនដឹងខ្យល់អ្វីឡើយ
ហើយអ្នកនឹងត្រូវនាងអូសទាញអោយធ្វើអាក្រក់ជំនួសនាងក៏មាន ។
ចំណែកនាងជាភរិយា ដោយហេតុតែនាងត្រូវរួមដំណើរជីវិតនឹងអ្នក
ទើបត្រូវនិយាយពាក្យពិត ហើយពាក្យពិតរែងស្លែង ។ ជួនកាលនាងខ្វល់តែរឿងថែទាំគ្រួសារ
ភ្លេចថែទាំខ្លួនឯង ធ្វើអោយរូបសម្ផស្សរបស់នាងមិនសូវផូរផង់ ប៉ុន្តែ
នាងជាអ្នកគូសវាសផែនទីនៃសុភមង្គលគ្រួសារ ជាសំបុកដ៏កក់ក្តៅសម្រាប់អ្នក ។
ពេលប្តីយំ នាងជាអ្នកស្រក់ទឹកភ្នែក (ឬ ជូតទឹកភ្នែកអោយប្តី )
ពេលស្វាមីសើច នាងជាអ្នកទះដៃ ពេលស្វាមីច្រៀង នាងជាអ្នកបន្ទរ....។
អ្នកត្រេកអរនឹងស្រីពេស្យា នាំអោយអស់ទ្រព្យសម្បត្តិ ប្រាក់កាស់ និង
បែកបាក់គ្រួសារ (អាចនាំអោយប្រពន្ធផិតក្បត់ក៏មាន ) សុខភាពចុះថយជាលំដាប់
ប្រឈមមុខនឹងការឆ្លងរោគច្រើនប្រការមានកាមរោគជាដើម នឹង ត្រូវគេតិះដៀល
(មើលងាយដល់កូន ) ។ ហេតុនេះបុរសមិនត្រេកអរនឹងប្រពន្ធខ្លួន
ហើយទៅជក់ចិត្ត ជាប់ជួន នឹងស្រីពេស្យា ទ្រូស្តនឹងប្រពន្ធកូនខ្លួន
ជាប្រមុខនៃក្តិវិនាសទី៩ ។
១០-
បុរសដែលមានវ័យចំណាស់ពេក ហើយមានតម្រេកដោយក្តីតណ្ហា នាំយកស្រីក្មេងធ្វើជាភរិយា
បុគ្គលដែលមានវ័យចំណាស់ចាស់ទៅហើយ
យកមនុស្សវ័យក្មេងធ្វើជាភរិយា ឬ ជាស្វាម៉ី, នៅចំពោះមុខ
ប្រហែលជាមានគេសរសើរថាជាគោចាស់ប្រទះស្មៅខ្ចី ប៉ុន្តែជនជាសប្បុរស និង
បណ្ឌិតទាំឡាយរមែងតិះដៀល (មនុស្សទូទៅហៅថាចាស់ព្រើល) ។
ដោយហេតុតែការងប់ងល់នឹងភរិយា (ឬស្វាមី) ក្មេងនោះ ធ្វើអោយបុគ្គល
ចំណាស់នោះតែងខ្វល់ខ្វាយតែនឹងរឿងផ្គាប់ផ្គុន ទោះនាងធ្វើអ្វីខុសឆ្គង
ក៏មិនហ៊ានប្រកាន់ ព្រោះខ្លាចនាងមិនសប្បាយចិត្ត នាងង៉ក់ងរ
ម្ល៉ោះហើយចេះតែញាក់តាមមនោគតិរបស់នាង ដែលអាចអោយបុរសចំណាស់
នោះហ៊ានប្រព្រឹត្ត អកុសល និង អំពើអយសផ្សេងៗដើម្បីបំពេញចិត្តនាង
ប៉ុន្តែអ្នកដទៃឆ្គងភ្នែក ឃ្នើសចិត្តក្រៃពេក ។ បើបុគ្គល
នេះមានកូនប្រពន្ធស្រាប់ផងនោះ កូននិងប្រពន្ធមុខជាខ្ចាត់ខ្ចាយ
និរាសចាកសុខជាប្រាកដ។
ដោយហេតុតែរវល់នឹងរឿងផ្គាប់ផ្គុន
ទើបមិនមានពេលគិតពិចារណារកធម៌អាថ៌សម្រាប់ខ្លួន ។ លុះពេលស្លាប់ទៅ
យកទៅតាមខ្លួនតែបាបកម្មដោយសារផ្គាប់ចិត្តនាង
ហើយស្លាប់ទាំងបិទភ្នែកមិនជិត ស្លាប់ទាំងអាឡោះអាល័យ ចំពោះភរិយាក្មេងខ្ចី
។ ប្រការនេះ មានរឿងតាជូជក ជាគំរូស្រាប់ ។ ហេតុនេះ បុរសដែលមានវ័យចំណាស់
ហើយមាន តម្រេកតណ្ហា នាំយកស្រីក្មេងធ្វើជាភរិយា
ជាប្រមុខនៃក្តីវិនាសទី១០ ។
១១-
បុរសអ្នកតាំងស្រី ឬ ស្ត្រីអ្នកតាំងបុរសដែលជាអ្នកលេងខ្ជះខ្ជាយ
ការតាំងស្រី ឬ
តាំងបុរសអ្នកលេងខ្ជះខ្ជាយ បានដល់ការដែលយកស្ត្រី ឬ
បុរសដែលជាបុគ្គលមានចិត្តគំនិតគិតតែពីរឿងស៊ីចាយសប្បាយហ៊ឺហា
មិនខ្វល់ខ្វាយ ពីរឿងសិក្សារៀនសូត្រដើម្បីចាប់យកអាជីព ឬ
ប្រកបការងារក្នុងការរកនិង រក្សាទ្រព្យសម្បត្តិ
មិនត្រៀមខ្លួនសម្រាប់ជីវិតនាពេលខាងមុខជាដើម មកជាគូកំណាន់ ឬ
ជាគូកៀកកើយ ជាគូមេត្រី ។ ប្រការនេះ នាំអោយបុគ្គលនោះរលាយទ្រព្យសម្បត្តិ
និង សមត្ថភាពដែលមានស្រាប់នោះយ៉ាងលឿន ។ មិនយូរប៉ុន្មាន
គេនឹងខ្សោះអស់ទ្រព្យ ធ្លាក់ខ្លួនក្រ ហើយ ក៏មិនដឹងថា នឹងត្រូវធ្វើយ៉ាងណា
ដើម្បីក្រោកឈរវិញឡើយ ។ ស្ត្រី ឬ បុរសដែលខ្លួនតាំងជាគូគាប់នោះ
ប្រហែលជាងាកមកមើលងាយ បញ្ឈឺបញ្ចើចបញ្ចើដាក់បុគ្គលនោះវិញ ហើយហក់ទៅ
សប្បាយហ៊ឺហាជាមួយអ្នកផ្សេងទៀត ។ ការតាំងស្រី ឬ
តាំងបុរសដែលជាអ្នកលេងខ្ចះខ្ជាយ ជាប្រមុខនៃក្តីវិនាសទី១១ ។
១២- ជនអ្នកកើតក្នុងត្រកូលក្សត្រ
ហើយក្រខ្សត់ធនធាន មានគំនិតគិតប៉ងជាក្សត្រ
ដោយសារតែចិត្តលោភលន់នេះ
បុគ្គលដែលស្ថិតនៅក្នុងខត្តិយត្រកូល (ឬត្រកូលអ្នកដឹកនាំជាតិ)
ជាត្រកូលដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់រូបនេះ បង្កើតក្រុមបក្សពួកដើម្បីដណ្តើមរាជ សម្បត្តិ
(ឬ អាសនៈជាអ្នកដឹនាំជាតិ ) ដោយហេតុតែចង់សោយសុខលើគំនរភ្នំមាស ភ្នំប្រាក់
និង ភ្នំកាមសុខផ្សេងៗ ។ បុគ្គលនេះ ចង់បានជាក្សត្រ (ជាអ្នកដឹកនាំជាតិ)
នេះមិនមែន ដោយសារខ្លួនមានសមត្ថភាពដឹកនាំជាតិ
ចំណែកអ្នកដឹកនាំកំពុងនៅក្នុងតំណែង ជាមនុស្សអសមត្ថភាព ឬ អ្នកអយុត្តិធម៌ជាដើមនោះទេ
ការពិតគេចង់បានតំណែងនោះដោយសារតែគេចង់សោយសុខ ឬ ដោយហេតុល្មោភ ឬ
ដោយភាពលង់ក្នុងការបញ្ជោររបស់អ្នកដទៃទាំងងងឹតងងល់តែប៉ុណ្ណោះ ។ ហេតុនេះ
ប្រសិនបើបំណងរបស់គេបានសម្រេចមែននោះ
បុគ្គលនេះមុខជាគ្មានធ្វើអ្វីសម្រាប់ជាតិ ក្រៅតែសប្បាយហ៊ឺហា
ចាយបង្ហិនបង្ហោចទ្រព្យជាតិ បំផ្លាញច្បាប់រដ្ឋ
បំផ្លាញភាពរលូននៃរចនាសម្ព័ន្ធនានា បំផ្លាញភាពសាន្តត្រាណរបស់សង្គមឡើយ ។
មិនយូរប៉ុន្មាន មុខជាមានការបះបោរ
ហើយនឹងនាំយកបុគ្គលនេះទៅផ្តន្ទាទោសជាមិនខាន ។ ជួនកាលបុគ្គលនេះ
លុះក្នុងការលួងលោម បញ្ឆោតបញ្ជោពីពួកខិលខូចក្រុមណាមួយអោយលង់ធ្វើបែបនេះ
ដូចជាសរសើររឿយៗថា បុគ្គលនោះមានចារិត ប្ញកពា រូបរាង មុខមាត់ និង
សមត្ថភាព...សក្តិសមនឹងឋានៈដ៏កំពូលនោះ ហើយថា ពេញចិត្តផ្ញើវាសនា និង
សន្យាថានឹងជួយបុគ្គលនោះអោយបានជោគជ័យដោយប្រការផ្សេងៗជាដើម ។
តាមពិត
បុគ្គលនោះគ្រាន់តែឧបករណ៍ នៃល្បែងដណ្តើមអំណាច ឬ
ជាកម្មបទនៃការបំបែកបំបាក់សាមគ្គីភាពនៃរាជវង្ស (ឬគ្រួសារអ្នកដឹកនាំជាតិ
) តែប៉ុណ្ណោះ ។ ជាអកុសលបុគ្គលនោះ ដោយហេតុតែភាពលង់ខ្លៅ ឬ ដោយហេតុតែភាពល្មោភ
ទើបមិនយល់ពីឧបាយនេះ
ក៏ក្លាយទៅជាសត្វមាន់ដែលជនទុច្ចរិតចាប់បញ្ជល់ជាមួយគ្នាឯង ។
ប៉ុន្តែដោយហេតុតែភាពលង់ខ្លៅនេះ ប្រហែលជាមិនទាន់បានសម្រេចបំណងផង
ក៏ត្រូវគេចាប់បញ្ជូលទ្រុង ឬ និរទេសបាត់ទៅហើយ ។
នៅក្នុងការឆ្លើយនឹងប្រស្នារបស់មនុស្ស
និង ទេវតា ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធបានត្រាស់សំដែងថា ប្រមុខនៃក្តីវិនាស មាន១២
ប្រការយ៉ាងនេះឯង ។
สติปัฏฐาน ๔
การแสดงธรรมในวันนี้เป็นการแสดงธรรมไปตามประเพณีที่ต้องทำหน้าที่ซึ่งกันและกัน
โดยปกติแล้วเมื่อมีการปฏิบัติธรรมหรือที่วัดของอาตมาก็เช่นเดียวกัน
ถ้ามีการปฏิบัติธรรมก็จะมีพระธรรมเทศนาหัวข้อธรรมที่เกี่ยวเนื่องกับการปฏิบัติ
บางครั้งก็แสดงธรรมทุกเย็น บางครั้งก็เว้น ๑ วัน หรือ เว้น ๒ วันบ้าง
ตามแต่สภาวะอารมณ์ของผู้ประพฤติปฏิบัติที่จะพึงมีพึงได้ ในการแสดงธรรมวันนี้จะขอ
กล่าวถึงเรื่องสติปัฏฐาน ๔ หรือมหาสติปัฏฐานสูตร ที่พึงปฏิบัติกันอยู่นี้
การแสดงหรือการกล่าวถึงการประพฤติปฏิบัติ เพื่อให้สอดคล้องกับการกระทำของผู้ปฏิบัติ
ซึ่งท่านทั้งหลายคงได้ยินได้ฟังกันมาหลายครั้งหลายครา
แต่ละครั้งอาจจะจำไม่ได้หรืออาจจะเกิดความเข้าใจมากหรือน้อยตามแต่สติปัญญาหรือสัญญาของผู้นั้นจะพึงจำได้ในวันนี้จะกล่าวสติปัฏฐาน
๔ หรือมหาสติปัฏฐานสูตร ซึ่งสติปัฏฐาน ๔ หมายถึงที่ตั้งของสติ ทั้ง ๔ ส่วนนี้
เราจะพึงปฏิบัติอย่างไร ประการแรกเรียกว่า กายานุปัสสนาสติปัฏฐาน
ประการที่สองเวทนานุปัสสนาสติปัฏฐาน ประการที่สาม
จิตตานุปัสสนาสติปัฏฐานประการที่สี่ ธัมมานุปัสสนาสติปัฏฐาน นี่คือสูตรที่เรียกว่า
สติปัฏฐาน๔ อันเป็นหลักคำสอนขององค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าที่ได้ทรงทำหน้าที่คือได้ศึกษาและค้นคว้าเข้าไปในจิตใจของตนเอง
ที่เรียกกันว่ากรรมฐาน กรรมฐาน ในที่นี้คำว่า กรรม แปลว่าการกระทำ ส่วนกรรมฐาน
คือที่ตั้งแห่งการทำงานของจิต ฐานมาจากที่ตั้ง ที่นั่ง ที่ยืนที่นอน ที่ตั้งของกาย
ที่ตั้งของจิตอยู่ที่ไหน ที่ตั้งของจิตคือที่กายยาววา หนา คืบ กว้าง ศอก ฐานทั้ง ๔
นี้ หากเว้นจากฐานทั้ง ๔ มีหรือไม่ตอบว่ามีเช่นเดียวกัน บางครั้งมีมาก
แต่ขมวดว่าแค่ ๔ ประเด็น หรือ ๔ ประการใหญ่ๆ ที่เรียกว่าสั้นๆ ว่า กาย เวทนา จิต
ธรรมนี้คือสูตร สำเร็จอันเป็นสูตรใหญ่ของชีวิต
กายานุปัสสนาสติปัฏฐาน
กายานุปัสสนาสติปัฏฐาน คือมีสติระลึกรู้กายในกาย
ซึ่งกายมี ๒ ส่วน คือกายนอกและกายใน กายในเรียกว่ากายปรุงแต่งขึ้นมา
กายนอกคือรูปกายที่นั่งอยู่ตรงนี้ ที่มองเห็นกันอยู่ ที่มีอาการเจ็บปวด ป่วยไข้
และต้องหาอะไรมาเพิ่มเติมในสิ่งที่ขาด อันนี้กายในเรียกว่ากายหยาบ กายตัวนี้องค์พระสัมมาสัมพุทธเจ้าตรัสว่าเป็นรังแห่งโรคโรคอะไรบ้าง
นั่นคือสิ่งใดที่เป็นโรคก็เป็นทุกข์ สิ่งใดที่กายมีก็เกิดความทุกข์
ความทุกข์เหล่านั้นก็คือพยาธิเข้ามาบีบคั้น ไม่ว่าจะมีตาก็ เป็นโรคทางตา ตามืด
ตามัว ตาฟางฝ้า ตาบอด ตาต้อ ตาเข้ ตาแดงตาเหล่ นั่นคือโรคในตาโรคอีกส่วนหนึ่งคือผมแต่ก่อนมันดกดำ
สวยงาม เงาวับ แต่พอขยับไปอายุ ๓๐-๔๐ ปีบ้าง มันก็เปลี่ยนแปลง
จากผมดำกลายเป็นหลากสี มีดำผสมกับขาว เรียกว่าหงอก
ผมหงอกบอกตัวแล้วว่าเฒ่าคนเฒ่านั่งซึมเศร้า โดยคนเฒ่าคนแก่จะนั่งซึมเศร้า
เมื่อลูกหลานมาจะยกมือกำบังมองดูและร้องถามว่าใครมาหา
เพราะเป็นโรคของกายนอกคือกายรูปร่าง อีกส่วนหนึ่งมาสู่ที่ฟัน
ฟันนี้มันก็จะแน่นและทนดีเมื่ออายุยังน้อย แต่พอบ่ายคล้อยลงมา ๕๐-๖๐ ปี
มักจะโยกคลอนบางคนฟันหายไปหมด ฟันมันหย่อน มันไม่ตึง
แต่ส่วนที่มันตึงคือหูมันตึงเพราะไม่ได้ยิน แท้ที่จริงเขาพูดถูกคือมันหย่อนยาน
มันหมดสมรรถภาพ มันจึงหย่อนยานไป ตรงนี้มันเป็นโรคของกายพอเป็นโรคของกาย
มันก็เป็นโรคทางจิตวิปริตขึ้นมาด้วยทำให้จำเป็นต้องหาสิ่งนี้มาเพิ่มเสริมแต่ง
จึงได้เกิดโรงพยาบาลหรือคลินิกเสริมความงามมากมาย เพราะคนไม่อยากจะขี้เหร่
พระพุทธเจ้าตรัสไว้ว่าคนหรือสรรพสัตว์ที่เกิดขึ้นมานี้
ท่านให้พิจารณาว่าร่างกายเป็นสิ่งที่ไม่สวยไม่งาม
พอพูดดังนี้หลายคนหลายบุคคลก็อาจจะเถียงไปได้ว่า
ถ้าคิดอย่างเช่นนั้นคนก็ไม่สวยไม่งาม ทำให้จิตใจห่อเหี่ยวทำให้จิตใจสลดหดหู่
อ้างว้าง หงอยเหงาได้แต่แท้ที่จริงแล้วคนเรานั้นมักจะหัวเราะเริงร่าหรือร้องไห้ตีอกชกตัว
องค์พระสัมมาสัมพุทธเจ้าตรัสว่าอาการนั้นเป็นลักษณะของ คนบ้า คนบ้าคือคนขาดสติ
เผลอสติ หรือไม่มีสติเลย อยากจะทำอะไรก็ทำ อยากจะร้องเพลงก็ร้องเพลง
อยากจะแก้ผ้าก็แก้ผ้าออก ทำตามสัญญาที่อยากจะทำ แต่หากเราไม่มีการควบคุมสติ
เราเรียกว่าคนบ้าหรือสติแตก กายที่จิตใจมันบอบบาง จากการกระทบกับสิ่งที่พอใจ
บ้างหรือสิ่งที่ไม่พอใจบ้าง สิ่งที่พอใจคือหัวเราะเริงร่าจนเพลินใจในมายาของสังคม
มายาของโลก ทำให้ลืมตัว จึงมีคำกล่าวว่า หลงตัวลืมตาย หลงกายลืมแก่
หลงสมบัติลืมญาติพี่น้อง หลงตัวเองลืมพ่อแม่พอถึงเวลาแย่หาพ่อแม่ไม่เจอเราหลงอย่างไรจึงเป็นอย่างนั้น
เพราะความหลงในกายว่าตัวเองแข็งแรง ไม่จำเป็นต้องเข้าวัดปฏิบัติธรรม
หากคิดเช่นนั้นแล้ว จะเข้าวัดเวลาไหน เมื่อจะรอเข้าวัดตอนแก่ ร่างกายก็แย่
เพราะอะไรละเพราะเวลาให้เดินจงกรม ก็เดินกะโผลกกะเผลก นั่นเพราะสังขารร่างกายไม่อำนวย
จึงเกิดโรคแทรกแซงทางใจ กลายเป็นคนใจน้อยหรือใจปลาซิว
พอนั่งไปสักหน่อยมันเกิดอาการปวด นั่งไปพลิกไป มันไม่ได้อดทน
นั่นคือเป็นโรคใจน้อยหรือน้อยใจ ในที่สุดเป็นโรคบ่นเพ้อในใจว่าฉันน้อยวาสนา
จึงขอลากลับบ้านไปก่อน เพราะอะไรจึงเป็นเช่นนั้น เพราะสติเรียกว่า สติมตํ ปสนฺเนว
ชานาติ สติขาดการพัฒนา พอสติขาดการพัฒนา ความแก่กล้าของสติก็น้อยไป
มันจึงกลายเป็นโรคใจอ่อนคือสติอ่อนนั่นเอง
ดังนั้นเมื่อสติอ่อน
เราจะพิจารณากายได้อย่างไร เพราะการที่พะวงแต่กาย เราไม่ได้พิจารณากาย
การพะวงกายคืออะไร มันจะพะวงว่าฉันจะเดินไหวหรือเปล่า ฉันจะนั่งไหวหรือเปล่า
เพราะขาก็ไม่ดี เอวก็ไม่ดี ทำไมมันยังไม่พิจารณา เพราะมันพะวงกาย การพะวงนี้ทำให้
เกิดความวิตกกังวลหรือวิตกจริตแล้วตีตนไปก่อนไข้ว่ามันจะเป็นอย่างนั้น
มันจะเป็นอย่างนี้ ตรงนี้ท่านให้พิจารณากายว่ามันเป็นของไม่สวยไม่งาม กายเป็นของมูตรคูถ
เป็นหลุมเหมือนกับเถ้าถ่านเพลิงที่มันจะแตกดับเวลาไหนก็ได้เมื่อเรากำหนดไม่ได้
ท่านจึงให้พิจารณากายในกาย เมื่อเห็นกายนอกเป็นสิ่งสกปรกเลอะเทอะไปด้วยสิ่งปฏิกูล
มองเข้าไปด้านในมีทั้งตับ ไต ไส้ พุง พังพืดต่างๆ ห้อยระโยงระยางกันอยู่ภายใน
อีกทั้งมีน้ำเหลือง น้ำหนองไหลออกตามช่องต่างๆ มันเป็นสภาพแห่งวัตถุภายใน
แต่ตัวใจของเราจะเห็นหรือเปล่า หากใจของเราเห็นสภาวะภายใน
โดยเราเอาสภาพวัตถุภายในห้อยไว้ข้างนอก
เหมือนไส้วัวไส้ควายที่เขามาวางขายตามท้องตลาด
เมื่อวางไปสักพักเจ้าของตลาดหรือเจ้าของสินค้ามาไล่แมลงวัน แมลงหวี่
หากพิจารณาในตัวของเรา ถ้าไม่ได้อาบน้ำ ไม่ประแป้ง ไม่ใช้เครื่องหอมฉาบทา
มันก็คงจะเหม็นเช่นเดียวกัน เจ้าของกายก็คงถือไม้ไว้ไล่อีกา
ไว้ไล่แมลงวันที่บินมาตอมหรือสุนัขที่มาแทะมากิน
เพราะของเหล่านั้นเป็นของสกปรกเป็นของเหม็นฉะนั้นกายนี้เป็นบ่อเกิดแห่งรังของโรค
ตามที่กล่าวไปเบื้องต้นนั้นแล้ว นี่คือส่วนที่เป็นกาย จึงเรียกว่า
กายานุปัสสนาสติปัฏฐานคือการพิจารณากายให้ละเอียดเหมือนดั่งพระ เมื่อพระบวชใหม่ๆ
พระอุปัชฌาย์จะให้พิจารณากรรมฐานว่า เกศา โลมา นขา ทันตา ตโจ ให้พิจารณา ผม เล็บ
หนัง เนื้อ เอ็น กระดูกว่าเป็นของไม่สวยไม่งาม เพราะหากเราพิจารณาอย่างนี้เนืองๆ
บ่อยๆ เราจะไม่ประมาทไม่หลงในกายเราจะมีสติภาวนาดูอยู่ตลอดเวลา
อันนี้คือกายที่เรียกว่า กายานุปัสสนาสติปัฏฐาน
เวทนานุปัสสนาสติปัฏฐาน
ต่อมาส่วนที่เป็นนามที่เรียกว่า
เวทนานุปัสสนาสติปัฏฐานส่วนที่พอใจคือความสุข ความสบาย ส่วนที่เป็นเวทนา
คือที่ไม่พอใจและที่ไม่ชอบคือความทุกข์ ทั้งทุกข์กายและทุกข์ใจ
ส่วนเวทนาที่เรียกว่าความพอใจ และความไม่พอใจก็เป็นเวทนา ความพอใจเรียกว่าสุขเวทนา
ความไม่พอใจเรียกว่าทุกขเวทนา ความเฉยๆ ขณะเรานั่งภาวนาพองหนอ ยุบหนออยู่นี้
สภาวะท้องพองท้องยุบ มันหายไป มันมีสภาวะอาการของเวทนาเข้ามาแทรกแซงคือปวดที่ขา
รู้สึกง่วง หรือ รู้สึกอึดอัดตรงนี้เรียกว่าทุกขเวทนา ปวดเหมือนกับระเบิด
มันเหมือนจะแตกดับ เหมือนกับไฟไหม้
มันยิ่งปวดมากเมื่อพิจารณาปวดหนอๆมันก็ไม่หายปวด แต่มันยิ่งปวดมากขึ้นๆ
ตรงนี้เรียกว่าทุกขเวทนาหากนั่งแล้วมีสมาธิ ตั้งมั่นอยู่ มันมีเวทนาอยู่ไหม
ตอบว่ายังมีเวทนาตั้งอยู่ แต่เราไม่รู้สึกปวด การที่รู้สึกเฉยๆ และนั่งนิ่งได้
ตรงนี้เรียกว่าอุเบกขาเวทนา คือมันเฉย มันทนได้ มันรอได้ เมื่อมีสมาธิตรงนี้อยู่
โดยเริ่มจาก ขณิกสมาธิ อุปจารสมาธิ อัปปนาสมาธิ จิตตั้งมั่นเข้ามาระยะ ๑
พออัปปนาสมาธิ จิตตั้งมั่นไม่หวั่นไหว
ร่างกายก็ดีดขึ้นนั่งตั้งตรงโดยอัตโนมัติของกาย นี่คือสภาวจิตและกายได้สมาธิ
ถ้ามองดูก็รู้ลักษณะของผู้ทำสมาธิแล้วได้สมาธิ หากผู้ไม่มีสมาธิก็จะนั่งโคลงเคลง
เอียงไปเอียงมา ขยับตัวไปมาและหายใจไม่สม่ำเสมอ
นี่คือลักษณะของสภาวะสมาธิไม่เกิดขึ้น มันมีแต่ความอึดอัดขัดเคืองใจ
มีจิตใจทุรนทุรายตลอดเวลา ฉะนั้นเมื่อเวลาทำสมาธิภาวนา เราต้องนั่งตัวให้ตรง
เมื่อตัวตรงแล้วให้กำหนดภาวนาโดยอย่าเผลอสติและตั้งจิตภาวนาตลอดเวลา
จึงจะมีสมาธิพอที่จะต่อสู้กับเวทนาได้ตัวเวทนานอกกับเวทนาในมันต่างกันอย่างไร
เวทนานอกยกอย่างเช่น เมื่อได้ยินเสียงแล้วรู้สึกว่าเสียงนี้มันดังจริงๆ
บางทีได้ยินเสียงคนอื่นหายใจแล้วรู้สึกว่าเสียงดังจัง
บางครั้งมันทำให้รู้สึกอึดอัดและรำคาญใจ ทำให้เวทนาเกิดขึ้น ทำให้เกิดความไม่พอใจ
เราจึงเรียกอาการนั่นว่าเวทนา เป็นการเอาเวทนานอกมาเป็นเวทนาใน
คือจับเอาสภาวะคนอื่นมาหรือเอาสภาวะของอาการของคนอื่นมาเป็นความทุกข์ในใจตนเอง
เพราะอะไรจึงเป็นเช่นนั้น เพราะเราขาดการมองด้านใน เรามองแต่ด้านนอก จับสภาวะนอก
มันจึงเกิดทุกข์กายเป็นทุกขังหรือเป็นทุกขลักษณะ ที่มันรับเข้ามาเองโดยไม่ได้ตั้งใจ
มันเป็นไปโดยอัตโนมัติ เพราะใจมันเคยชินอย่างนั้น
กรรมฐานเหมือนแว่นส่องใจ
การทำกรรมฐานเหมือนการเอาแว่นมาส่องใจ
เราจะส่องให้เห็นชัดเจนมากน้อยเพียงใด โดยส่องทั้งข้างนอกและข้างใน
แต่เขาให้เราส่องข้างในให้มาก เมื่อส่องข้างในได้ชัดเจนแล้ว การปฏิบัติของเราจะมีการเริ่มขยับเลื่อนชั้นขึ้นมาทีละชั้นๆ
ทีละนิดๆ จนเกิดความเคยชิน เมื่อความเคยชินเกิดขึ้นแล้ว กายมันก็จะเบา
ใจมันก็จะเบา มันไม่อึดอัดขัดเคืองเนืองแน่นหรือกระวนกระวายใจ พอนั่งไปอาการพองหนอ
ยุบหนอ มันชัดเจน โดยเห็นท้องพองก็ชัด ท้องยุบก็ชัด ดูสภาวะอาการ
ต้นการพองมันชัดเจน เมื่อกำหนดเห็นได้ ทำให้เห็นสภาวะตัวนี้ภายใน ใจ
เห็นสภาวธรรมที่เกิดขึ้น ตัวสภาวะนี้เกิดขึ้นที่ลักษณะอาการพอง อาการยุบ
หรือต้นพอง กลางพอง สุดพอง ต้นยุบ กลางยุบ สุดยุบ หากเห็นได้อย่างนี้
การปฏิบัติจะเกิดสภาวะเร็วขึ้นมา สภาวะของเวทนา มันก็จะตัดเบาลงไป
แต่ถ้าเวทนาเกิดขึ้นแล้ว เราจะทำอย่างไรเราก็กำหนดเวทนานั้น ท่านเรียกว่า
อยากออกจากทุกข์ เราต้องรู้ทุกข์เสียก่อน เหมือนกับเรารู้จักว่าไฟมันร้อน
เมื่อเรารู้ว่าไฟร้อน เราก็ต้องออกจากความร้อนได้
ส่วนวิธีการที่จะออกจากความร้อนได้อย่างไรนั้น
ขึ้นอยู่กับเทคนิคของแต่ละท่านหรือแต่ละบุคคลเหมือนกับคนรู้จักไฟกับคนที่ไม่รู้จักไฟ
คน ๒ ประเภทนี้ หากถามว่าคนประเภทใดเมื่อจับไฟจะรับอันตรายมากกว่ากัน
คงตอบว่าคนที่ไม่รู้จักว่าไฟนั่นแหละจะได้รับอันตรายมากกว่า เพราะเมื่อไม่รู้จักไฟ
ก็จะจับไฟเต็มมือ ไฟก็จะไหม้เต็มที่
หากคนที่รู้จักไฟก็จะรู้จักระวังตัวเองโดยเอานิ้วไปแหย่นิดๆ เสียก่อน
มันก็จะถูกไฟไหม้น้อยหรือไม่ไหม้เลย
เปรียบเหมือนการที่ผู้ปฏิบัติรู้จักทุกข์ก็เช่นเดียวกัน เมื่อรู้จักทุกขเวทนา
ก็เข้าใจเวทนาและมีวิธีการที่จะต่อสู้กับเวทนา คือข้าศึกที่เรามองไม่เห็นตัว
แต่มันสามารถมาครอบงำตัวและใจได้ สภาวทุกข์ตัวนี้ ท่านเรียกว่า
เวทนานุปัสสนาสติปัฏฐาน
วิธีการต่อสู้กับเวทนา
การที่ตัวเวทนาเกิดขึ้น
เราต้องรู้จักวิธีการต่อสู้กับเวทนา โดยการกำหนดปวดหนอๆ
นั่นคือโยคีผู้ปฏิบัติปฏิบัติได้ชำนาญและได้สมาธิแล้ว แต่ถ้าโยคีผู้ปฏิบัติใหม่ๆ
ก็ให้ภาวนาดูท้องพอง ท้องยุบ แล้วกำหนดปวดหนอๆ สัก ๒-๓ ครั้ง หากยังมีเวทนาอยู่
ก็กำหนดพองหนอ ยุบหนอต่อไปเช่นนี้เรื่อยๆ จนสมาธิแก่กล้าขึ้นมา
เมื่อสมาธิแก่กล้าขึ้นมาพอที่จะกำหนดพิจารณาต่อสภาวะเวทนาได้ จึงวางพองหนอ
ยุบหนอไว้ เมื่อมันปวด มันเกิดเวทนาก็กำหนดเวทนา หากปวดก็ดูอาการปวด ดูที่มันปวด
ปวดตรงไหนก็ดูตรงนั้น โดยเอาจิตพิจารณาอย่างละเอียดลึกลงไปว่าขาปวด
มันปวดตรงไหนของขา จุดใดของขาที่มันปวด ปวดตรงเนื้อ ปวดตรงเอ็น
ปวดตรงกระดูกหรือว่าที่ใดที่หนึ่ง ให้จับจุดให้เจอ ถ้าจับจุดไม่เจอ เขาเรียกว่า
เกาไม่ถูกที่คัน มันก็ไม่หายคัน มันจะคันไปตะพึด
คันไปทั้งตัวในที่สุดก็บอกว่าการเดินจงกรม การนั่งสมาธินั้นไม่เห็นได้
ประโยชน์อะไรเลย เพราะปฏิบัติแล้วมีอาการต่างๆ เกิดขึ้นเหมือนคนจะเป็นไข้
นั่นเป็นโรคมายาทางจิตมาหลอกหลอนเราแล้ว บางคนก็ต้องพับเสื่อกลับบ้าน พอกลับไปแล้วเลิกนั่งกรรมฐาน
เลิกเดินจงกรม ทิ้งกรรมฐานเหมือนไม่มีอะไรเกิดขึ้น อย่างนี้เขาเรียกว่าโรคมายา
บางทีเราไม่รู้เท่าทันมายา จึงกลายเป็นโรคแพ้กรรมฐานและยกธงขาวโบกมือลาก่อน
การทำกรรมฐานนี้มันทำให้ใจแพ้ได้ เพราะใจไม่แข็งพอ เมื่อแพ้ใจแล้ว
เราไม่ได้สัมผัสกับรสชาติแห่งกรรมฐานจะได้แต่การนึกคิดเอาเองเท่านั้นเอง
เวทนา...ทำให้เห็นตัวบรรลุธรรม
ในสมัยที่อาตมายังไม่ได้บวชก็เช่นกัน
เมื่อเห็นพระเดินจงกรมหรือนั่งสมาธิทั้งวัน ท่านไม่ได้ทำอะไรเลย
นอกจากเดินจงกรมและนั่งสมาธิภาวนา มองดูหลวงปู่ไม่ได้ทำอะไรเลย อาตมามองแล้วคิดว่าท่านคงสบาย
เพราะไม่ต้องทำอะไร เมื่อถึงเวลาเพลก็ไปฉันภัตตาหาร
เมื่อฉันเสร็จแล้วก็มานั่งสมาธิภาวนาทั้งวัน แม้ฝนจะตกหรือแดดจะออก
อากาศร้อนก็ไม่ใส่ใจและไม่สนใจเรื่องใดๆ ทั้งสิ้นหลวงปู่นั่งอยู่อย่างนั้นทั้งวัน
อาตมาสงสัยคิดในใจว่า พระขี้เกียจจัง เดี๋ยวจะไปบวชเป็นพระบ้าง จะได้ไม่ต้องทำอะไร
แต่พอมาบวชเป็นพระและได้มาทำกรรมฐาน จึงทำให้รู้รสชาติกรรมฐาน
มันเผ็ดยิ่งกว่าพริกขี้หนูเสียอีก
เพราะเวลามันปวดสิ่งที่เราไมรู่อยู่ที่การสัมผัสเอง
กับสิ่งที่เรารู้คือการคิดเอาเองมันต่างกันมาก การทำกรรมฐานก็เช่นเดียว กัน เราอย่าเพิ่งให้เป็นกรรมถอน
ถอนราก ถอนโคนกลับบ้านไปหมดโดยไม่เอากรรมฐาน
หากเป็นเช่นนั้นแสดงว่าจิตใจกับตัวสติมันไม่ทันต่อสภาวะที่มันเกิดขึ้น
ตัวเวทนานี้แหละมันสามารถเห็นตัวที่ทำให้เราบรรลุธรรมได้
เพราะเวทนามันทำให้เกิดสติแก่กล้า มันยิ่งปวด มัน ยิ่งเห็นชัด แต่ตัวสุขเวทนานั่น
คือการนั่งไปเพลินไป จนลืมกำหนดพองหนอ ยุบหนอ เราก็มีแต่ตัวสมาธิอย่างเดียว
ตัวสตินั่นไม่มี จึงกลายเป็นกะทิคือมันหลับสบาย ไม่มีอะไรมากำหนดพิจารณา
และไม่รู้สภาวะต่างๆ ว่าเป็นอย่างไร นี่คือสมาธิ
เมื่อเป็นอย่างนั้นแล้วเราก็เผลอสติ จนไม่ได้กำหนดสภาวะต่างๆ ที่เกิดขึ้น
เมื่อนั่งสมาธิภาวนาครั้งต่อไป เราอยากให้เป็นสมาธิเหมือนเดิม
พอไม่เป็นสมาธิก็รู้สึกอึดอัด ทำให้เกิดอาการฟุ้งซ่าน กระวนกระวายใจ
นี่คือการทำสมาธิที่ขาดสติ
โดยไม่ได้อาศัยสติมาเป็นตัวกำหนดและมาเป็นตัวควบคุมในการพิจารณาอาการต่างๆนั้น
จิตตานุปัสสนาสติปัฏฐาน
การพิจารณาจิต
หรือการตามดูจิตเรียกว่าจิตตานุปัสสนาสติปัฏฐาน จิตมันก็หวั่นไหว แต่ถ้าเรามีสติ
จิตก็ไม่หวั่นไหว จิตตั้งมั่นต่อสู้พิจารณาอย่างชัดเจน
มันเห็นอาการต่างๆที่เกิดขึ้น มันเห็นสภาวะที่กำลังจะปวด ก็กำหนดปวดหนอๆ
มันเป็นสัญญาณเตือนภัยกำหนดทันทีว่ารู้หนอ แต่ส่วนใหญ่แล้วเราจะเผลอสติ
เมื่อมันปวดแล้วจึงค่อยกำหนดว่าปวดหนอ แท้ที่จริงสภาวะปวดหรือเวทนามันเกิดขึ้นแล้ว
ตั้งแต่เราเดิน หรือยืน หรือขณะที่กำลังนั่ง ตัวสภาวะตัวนี้เกิดขึ้น
แต่ไม่ได้เอามาพิจารณา มันก็ปวดเพิ่มขึ้น โดยไม่ได้กำหนดพิจารณาทางจิตให้ละเอียด
จิตตานุปัสสนาสติปัฏฐาน คือจิตที่ระลึกรู้คิดเป็นในทางบุญก็ให้รู้ว่าคิดเป็นทางบุญ
จิตที่ระลึกรู้คิดเป็นไปทางบาปก็ใหรู้ว่า คิดไปทางบาป โดยใหพิ้จารณารู้ว่า
อันนี้มันเป็นบุญนะอันนี้มันเป็นบาปนะ การมีสติระลึกรู้อยู่บ่อยๆ เป็นประจำๆ
ทำให้ไม่เผลอสติส่วนที่เป็นกุศล ส่วนที่ไม่เป็นอกุศล
หรือส่วนที่มันอยู่ตรงกลางแห่งความสุขคือความพอดี เราก็จะได้เห็นได้รู้ทัน
แต่หากเราไม่รู้ทันไม่เห็นสภาวะต่างๆ ที่เกิดขึ้น
จิตก็จะหวั่นไหวไปตามกิเลสสภาวะอารมณ์เป็นไปตามตัณหาร้อยแปด กามตัณหา ภวตัณหา
วิภวตัณหา กามตัณหามี ๓๖ ภวตัณหามี ๓๖ วิภวตัณหามี ๓๖ องค์ธรรมรวมกัน เป็น ๑๐๘
คือกิเลส ๑,๕๐๐ และตัณหา ๑๐๘ ซึ่งตรงนี้ทำให้หลงสุขเกลียดทุกข์ ไม่อยากมี
ไม่อยากเอา ตัวสภาวะที่เกิดขึ้นโดยที่เราก็ไม่อยากจะได้สภาวะอาการนั้น
มันทำให้รู้สึกปวดอึดอัด หายใจไม่คล่องอาการพองไม่เห็น อาการยุบไม่เห็น
มันไม่มีอะไรเลย ทำให้จิตอึดอัด
เราจึงไม่อยากให้มีสภาวะอารมณ์อย่างนั้นและไม่อยากเป็นเช่นนั้นพอจิตไม่อยากมีสภาวะอารมณ์นั้น
มันก็เกิดความทุกข์ รู้สึกอึดอัดใจตัวอึดอัดใจตัวนี้มันคือตัวฟุ้ง
อย่างไรก็ตามเมื่อมีสติ สมาธิ ปัญญา เข้ามาพร้อมกัน มีสติและสมาธิมากำกับ
กำหนดรู้ทันต่อเหตุการณ์ต่อสภาวะที่เกิดขึ้น การขับเคลื่อน
หรือการควบคุมของสภาวจิตของสติ ก็จะเป็นไปได้อย่างง่ายดายและราบรื่น
จิตของเราก็จะรู้ว่าขณะนี้จิตท่องเที่ยวไปในเรื่องบุญ
รู้ว่าขณะนี้จิตท่องเที่ยวไปในเรื่องบาป รู้ว่าขณะนี้จิตท่องเที่ยวไปในเรื่องของอดีต
รู้ว่าขณะนี้จิตท่องเที่ยวไปสู่อนาคต
พระพุทธองค์ตรัสว่าอดีตที่ผ่านมาแล้วให้ละทิ้งไป
อนาคตยังมาไม่ถึงก็อย่าเพ้อฝันให้กำหนดเอาปัจจุบันส่วนนี้ให้เห็นชัดเจน
เมื่อได้ยินเสียง กำหนดเสียงหนอ เสียงกระทบที่ไหนให้กำหนดตรงที่กระทบ
ไม่ใช่กำหนดที่เสียงหรือกำหนดที่หู กำหนดที่กระทบหรือภาษาพระเรียกว่าผัสสะ
ซึ่งตรงไหนที่มันกระทบหรือที่มันได้ยินก็กำหนดตรงนั้น ตาเห็นรูปกำหนดตรงไหน
กำหนดที่ตาหรือกำหนดที่รูป
โดยให้กำหนดในขณะที่ตัวผัสสะคือตัวกระทบนั่นเองว่าเห็นหนอ พอใจก็กำหนดพอใจหนอ
ไม่พอใจก็กำหนดไม่พอใจหนอ นี่คือการกำหนดด้วยสติ
ธัมมานุปัสสนาสติปัฏฐาน
โดยฐานคือสติที่กำหนดฐานกาย กำหนดฐานเวทนา
กำหนดฐานจิต กำหนดฐานธรรม ที่เรียกว่า ธัมมานุปัสสนาสติปัฏฐาน คือการพิจารณาธรรม
การตามดูธรรมทั้งส่วนอกุศลและกุศลที่เกิดขึ้นในจิต รู้ธรรมที่เกิดขึ้นในใจ
รู้ธรรมที่คิดขึ้น สภาวะที่เป็นบาปหรือสภาวะที่เป็นบุญ สภาวะที่เกลียด
สภาวะที่โกรธ สภาวะที่เกิดโลภ สภาวะที่เกิดหลง สภาวะที่เกิดโมหะ
ความพอใจหรือความไม่พอใจตรงนี้ คือสภาวธรรมที่เกิดขึ้นในใจ ธัมมานุปัสสนาสติปัฏฐาน
เราคงเคยได้ยินพระท่านสวดสาธยายพระมาติกา เรียกว่า กุสลา ธมฺมา อกุสลาธมฺมา
อพฺยากตา ธมฺมา ธรรมที่เป็นกุศลกับธรรมที่เป็นอกุศล ๖๖ บาทพระคาถา อยู่ในบทมาติกา
ที่เรียกว่า สวดกุสลาธัมมา ธรรมที่เป็นกลางๆ
ไม่ไปทางบุญหรือไม่ไปทางบาปอยู่ตรงกลางเป็นอพยากตาธัมมา
เป็นธรรมที่ให้เราพิจารณาเรียกว่าขันติอุเบกขาธรรมเมื่อธรรมที่เกิดขึ้นในใจได้แยบคายแล้ว
เราพิจารณาธรรมนั้นใหรู้เท่าทัน เขาเรียกว่า รู้เท่า เอาไว้ทัน รู้กันเอาไว้แก้
รู้เท่า รู้ทัน รูกั้นรู้แก้ รู้จักตัว ใช้ตัวได้ ชี้ตัวออก บอกตัวเป็น เห็นธรรม
ถ้ายังชี้ตัวไม่ได้และบอกตัวไม่ได้ว่าขณะนี้เราทำอะไรกันอยู่
เราก็เกิดความทุกข์เป็นทุกขเวทนา เป็นธรรมที่ทำให้จิตสลดหดหู่และเศร้าหมองใจฉะนั้นเมื่อจิตตั้งมั่นแล้วสภาวธรรม
องค์ธรรมที่เกิดขึ้นเขาเรียกว่าองค์ธรรม ๘ ประการ โดยจิตตั้งมั่น
พอจิตตั้งมั่นแล้ว เราจะกำหนดสภาวะต่างๆได้ ลักษณะจิตจะบริสุทธิ์ สะอาด เบาสบาย
กำหนดอาการต่างๆ ได้ครบ พอจิตเบาสบายแล้ว จิตก็ผ่องใส
จิตนุ่มนวล...ควรแก่งานดูใจ
พอจิตผ่องใสแล้วทำให้เกิดเมตตา
เราจะนึกถึงญาติพี่น้องคิดอยากให้คนโน้นคนนี้ได้มาปฏิบัติ อยากให้เขาได้บุญ
พอจิตมันผ่องใส จิตมันเบาโล่งสบาย เราจะนั่งได้ทั้งวัน ขยันกำหนด
ขยันเดินขยันภาวนา นี่คือจิตผ่องใสเกลี้ยงเกลา จิตไม่เศร้า
จิตก็ตื่นตัวเบิกบานตัวนี้คือเราเห็นพุทธะน้อยๆ เห็นสภาวธรรมน้อยๆ
ต่อมาเมื่อจิตโปร่งใส ไม่เศร้าหมอง จิตก็นุ่มนวล เมื่อจิตมันนุ่มนวล
ไม่ว่าจะเดินหรือจะคู้หรือจะเหยียดก็ดูงามตา ไม่กระโดกกระเดกเหมือนม้าดีดกะโหลก
นั่นคือ เขาเรียกว่า เป็นผู้มีศีลจารวัตรดี คือ ผู้มีศีลเป็นหลักประพฤติทั่วไปอันจะต้องรักษาและพึงถือปฏิบัติชื่อว่า
วัตรอันน่าเลื่อมใส ตรงนี้พระย่อมเกิดขึ้นในใจของเราได้ โดยไม่ต้องบวชเป็นพระ
แต่พระเกิดขึ้นในใจ ต่อมาเมื่อใจนุ่มนวลต่อการงาน การงานที่เรากระทำคืองานดูใจ
เปรียบเหมือนเอาแว่นส่องธรรมส่องใจ ดูว่าใจเรามันเป็นอย่างไรพอใจนุ่มนวลควรแก่การงาน
ใจก็ไม่หวั่นไหวต่อสิ่งที่มากระทบอารมณ์ที่มากระทบกับอายตนะคือ ตา หู จมูก ลิ้น
กาย ใจตรงนี้เรียกว่าการพิจารณาดูสภาวธรรมที่เกิดขึ้นที่เรียกว่ากายประพฤติ
ด้วยการปฏิบัติตามสติปัฏฐานสูตร หรือ สติปัฏฐาน ๔ ที่กล่าวในเบื้องต้น
กายานุปัสสนาสติปัฏฐาน เวทนานุปัสสนาสติ ปัฏฐาน เวทนานุปัสสนาสติปัฏฐาน
ธัมมานุปัสสนาสติปัฏฐาน คือพิจารณารู้กายในกาย การรู้สุขรู้ทุกข์ในเวทนา
รู้จิตในจิต รู้ธรรมในธรรม โดยทั้ง ๔ ประการเป็นฐาน ๔ ฐาน
ที่ต้องพึงระลึกรู้อยู่เสมอแห่งการประพฤติปฏิบัติฉะนั้นโยคีผู้ประพฤติปฏิบัติต้องมีสติอยู่ในฐานทั้ง
๔ เป็น พื้นฐานของหลักภาวนาในการประพฤติปฏิบัติในกาย ยาว วา หนา คืบกว้าง ศอก
ซึ่งอยู่ที่สภาวะจิตที่รู้เท่าทันต่อสภาวะอารมณ์ ด้วยการมีสติควบคุมอยู่ในทุกสภาวะ
ทุกอิริยาบถไม่ว่า ยืน เดิน นั่ง นอน คิดเหยียดขา คู้ขา เหยียดแขน คู้แขน
ทุกกิริยาอาการที่เรากำหนดรู้สภาวะแห่งจิต แห่งการประพฤติปฏิบัติ
ที่เป็นประโยชน์ในการปฏิบัติ
จึงขออวยพรให้โยคีผู้ประพฤติปฏิบัติให้ตั้งอกตั้งใจประพฤติปฏิบัติ
และขอให้บรรลุมรรค ผล นิพพาน ในปัจจุบันเร็วพลันเทอญ
อุปาทาน ๔ ประการ
อุปาทาน แปลว่า ความยึดมั่นถือมั่น
หมายถึงการที่จิตใจเข้าไปสำคัญมั่นหมายว่า เป็นเรา เป็นของเรา ปักใจ คิดแล้ว
คิดอีก คิดเน้น คิดย้ำ ซ้ำๆวนเวียน อย่างไม่ยอมปลดปล่อยถอยถอน
ด้วยอำนาจตัณหาและกิเลส เป็นเหตุให้หนักใจ อึดอัด ขัดเคือง กดดัน
อันเป็นสาเหตุแห่งความเครียด
พระพุทธเจ้าทรงจำแนกอุปาทานไว้สี่ประการคือ
๑. อัตตวาทุปาทาน ความสำคัญมั่นหมายว่า
ชีวิต เป็นตัวเป็นตน เป็นเรา เป็นเขา สำคัญมั่นหมายชีวิต ทรัพย์สิน ลาภ ยศ
สรรเสริญ และสุขว่า เป็นของเรา เป็นของเขา ความสำคัญมั่นหมายว่า เป็นเรา
ปรากฏขึ้นมาในใจเมื่อไร ความรู้สึกว่า เราได้ เราเสีย เราเป็นสุข เราเป็นทุกข์
เราได้รับการสรรเสริญ เราได้รับการกดขี่หรือดูหมิ่น จะเป็นเหตุให้เกิดความ พอใจ
ไม่พอใจ สมหวัง ผิดหวัง ได้รับสิ่งที่ปรารถนา เสียของรักไป
ผู้ที่ทำหน้าที่แปลสัญญาณให้ออกมาเป็นสุขหรือทุกข์ล้วนมา จากความสำคัญมั่นหมายว่า
เรา ว่า ของเรานี้เอง
ในทางตรงกันข้ามขณะใดจิตบริสุทธิ์ไม่มีความสำคัญมั่นหมายว่า เรา ว่าเขา
ว่าตัวเรา ว่า ของเรา จิตปกติ ไม่มีสุข ไม่มีทุกข์ เป็นกลาง ไม่บวกไม่ลบ
ขณะจิตนั้นเรียกว่าจิตว่าง ไม่มีการปรุงแต่ง ไม่รก ไม่หนัก ไม่อึดอัด ไม่เครียด
๒. กามุปาทาน แปลว่า
ความยึดมั่นถือมั่นในกาม ได้แก่สภาพที่จิตคิดหน่วงเหนี่ยว วนเวียน ตอกย้ำ
ซ้ำแล้วซ้ำอีก หมกมุ่นอยู่แต่ในสิ่งที่น่าปรารถนา น่าใคร่ น่าพอใจ เพราะคำว่า กาม
หมายถึง รูป เสียง กลิ่น รส โผฏฐัพพะ และธรรมารมณ์ อันเป็นแหล่งกำเนิดแห่งความพอใจ
เพราะเคยชินอยู่กับสิ่งที่น่าพอใจ แม้ขณะที่เสวยอารมณ์ที่น่าพอใจนั้น
จะมีความตื่นเต้น เร้าใจกดดันหรือเครียดอย่างไรก็ทนได้ง่าย เรียกว่า เป็นสุข
เพราะคำว่า สุข แปลตามรากศัพท์ว่า ทนได้ง่าย ซึ่งอยู่
ตรงกันข้ามกับสิ่งที่ไม่น่าพอใจ อันเป็นเหตุให้ตื่นเต้นเร้าใจเครียดง่าย
แต่ไม่น่าพอใจไม่น่าชอบใจ เมื่อประสบกับสิ่งนั้นก็ทน ได้ยาก หรือ เรียกว่าทุกข์
เพราะคำว่าทุกข์ แปลตามรูปศัพท์ว่า ทนได้ยาก
ความยึดมั่นถือมั่นในกามจึงเป็นสิ่งที่ต้อง ทนกันไป ทนง่ายก็เป็นสุข
ทนยากก็เป็นทุกข์ วันใดใครก็ตามมองเห็นความจริงจากประสบการณ์ว่า ทนยากก็ต้องทน
ทนง่าย ก็ต้องทน ความไม่ต้องทนทั้งยากและง่ายเป็นความเบาที่แท้จริง
ก็จะแสวงหาสภาวะที่อยู่เหนือ สุข เหนือทุกข์คือไม่ต้อง
แบกรับทั้งทนง่ายและทนยากอีกต่อไปแล้ว จึงตกลงปลงใจปล่อยวางด้วยความสมัครใจ
ไม่ต้องเชื่อใคร ทำไปด้วยปัญญา ล้วนๆ
๓. ทิฏฐุปาทาน แปลว่า
ความยึดมั่นถือมั่นในความเชื่ออย่างใดอย่างหนึ่งที่ไม่ยอมถอดถอนด้วยเหตุผลหรือแรง
จูงใจใดๆ ได้ เช่นบางคนมีทิฏฐิว่า การดื่มสุรา เป็นเหตุแห่งความสุข
เมื่อเขาหรือเธอต้องการความสุข ก็จะพากันไปดื่มสุรา
นักเลงสุราที่ตั้งวงดื่มสุรากันได้เป็นวันเป็นคืน ก็เพราะบุคคลเหล่านั้นมีทิฏฐิว่า
ดื่มสุราแล้วมีความสุข บางคนเชื่อว่า การเล่น การพนัน
เป็นการผ่อนคลายที่ดีและมีความสุข ไม่ว่าจะได้หรือเสีย
ล้วนเป็นสิ่งที่ให้ความสุขได้ ก็จะใช้เวลาว่าง เข้าสู่วงการ พนันทันที
ไม่ว่าจะเป็นวงเล็ก เช่นเล่นกันในบ้าน วงใหญ่ไปเล่นในบ่อนมาตรฐาน
ฉะนั้นพอถึงวันหยุดสำคัญๆจะมีขบวนรถ เดินทางไปบ่อนการพนันกันอย่างเนืองแน่น
บางคนเชื่อมั่นว่า ความสุขแท้อยู่ที่จิตสงบ ซบอยู่กับความดีหรือความว่าง ก็ใช้
เวลาว่างหรือเวลาทุกนาทีในการทำจิตให้สงบหรือจิตว่าง
กลุ่มคนที่เชื่ออย่างนี้ก็จะพากันเดินทางไปวัดวาอารามหรือสถานที่
ปฏิบัติธรรมเพื่อร่วมกันหาความสุขตามทิฏฐิของตน
หากมองโลกบนพื้นฐานแห่งทิฏฐิก็จะพบความแตกต่างของมนุษย์ หลากหลายมากมาย
และปัจจัยสำคัญที่จัดสรรมนุษย์ให้ใช้ชีวิตอย่างไร ทุกข์หรือไม่ทุกข์
ก็คือตัวทิฏฐินี่เอง
การเปลี่ยนทิฏฐิจากมิติหนึ่งไปสู่มิติหนึ่ง
เป็นเรื่องที่เกิดขึ้นโดยความสมัครใจของตนเองโดยไม่มีใครจะมาจูงใจ
ให้ไปสู่ทิฏฐิตามที่คนอื่นปรารถนาได้ง่ายๆ
เช่นคนดื่มสุราจะหยุดดื่มสุราเพราะฟังธรรมเทศนาเรื่องสุราครั้งเดียวไม่ได้ แต่หาก
วันหนึ่งเขาหรือเธอเข้าใจโทษของสุราอย่างแจ่มชัด
ก็จะเปลี่ยนวิธีหาความสุขจากการดื่มสุราไปสู่วิธีอื่นที่ตนเองเห็นว่า เหมาะสมทันที
๔. สีลพัตตุปาทาน ความยึดมั่นถือมั่นในศีลพรต
หมายถึงการสมาทานศีลหรือการปฏิบัติกิจวัตรพิเศษอย่างใด
อย่างหนึ่งโดยมีจุดมุ่งหมายเพื่อความขลัง ศักดิ์สิทธิ์มีฤทธิ์มีเดช มีสัมผัสพิเศษ
เช่น คนที่นับถือเจ้าแม่หรือเทพเจ้าบางตน ต้องรับประทานผักและผลไม้
ไม่รับประทานเนื้อ ด้วยเหตุผลว่า เจ้าแม่หรือเทพเจ้าองค์นั้นไม่โปรดปราน
หรือการสมาทาน ศีลห้า
หรือศีลแปดเพื่อให้สิ่งศักดิ์สิทธิ์รับรู้แล้วจะได้รับสิ่งที่ตนปรารถนาเช่นการถือศีลสะเดาะเคราะห์
หรือบวชแก้บน ล้วน อยู่ในสีลพัตตปรามาสทั้งสิ้น
แต่หากปฏิบัติตรงกันข้ามกับสิ่งนี้อย่างมีเหตุผลเช่นการสมาทานศีลเพื่อให้ชีวิตเป็นระเบียบ
เพื่อความสงบเย็นทั้งกาย วาจาและใจ เพื่อให้สังคมสงบด้วย
หรือจิตใจเปี่ยมด้วยความกรุณาจนรู้สึกเองว่า นอกจากไม่ฆ่าสัตว์ ไม่รังแกสัตว์แล้ว
แม้เต่เนื้อสัตว์ก็แตะไม่ได้อีกแล้ว
ปฏิบัติไปด้วยอำนาจของความกรุณาโดยมิต้องการสิ่งใดในทางลึกลับ
มาประสิทธิ์ประสาทสิ่งใดให้ นับเป็นการปฏิบัติศีลที่ถูกต้อง
และได้รับผลเป็นความสงบร่มเย็น
กล่าวโดยสรุป อุปาทาน ยึดมั่นในสิ่งใด ก็เป็นทุกข์ หนักพอๆกัน
ปล่อยวางได้เท่าไร ก็เบาเท่านั้น เรื่องนี้ไม่ใช่คำสั่ง ไม่ใช่คำสอน
แต่เป็นความจริง
ถ้ารู้สึกว่าหิ้วหอบอะไรไว้นานแล้วหนักเหลือเกินจะปลดปลงปล่อยวางลงก็ไม่ผิดกติกาแต่
อย่างใด เมื่อปล่อยวางลงได้แล้วรับผลแห่งความเบานั้นทันที ชอบแบกหอบหิ้วหรือชอบปล่อยวางก็ต้องเลือกเอาเองนะ
0 comments:
แสดงความคิดเห็น